Migliorare il coinvolgimento e la motivazione

Physical activity levels in older adults influenced by a range of psycho-social factors that affect engagement and motivation. Understanding these factors is crucial for designing effective interventions to promote physical activity among older adults. Older people often have high dropout and non-adherence rates to different exercise programs due to lower self-efficacy in overcoming barriers to maintaining a physically active lifestyle (Mullen et al., 2013). Several socio-cognitive theories explain positive or negative changes in the behaviour of physical activity, taking into account environmental or personal variables in different populations. It seems however, that another important psychosocial factor that may affect physical activity in older adults is stereotypes.

Psychological Theories in Promoting Physical Activity

Table 1 summarizes the psychological theories mentioned above and their application to promoting physical activity in older adults. Socio-cognitive theories provide valuable insights into how motivation and behavioral change can be promoted in older adults. Two widely used frameworks in understanding health behavior change are the Theory of Planned Behavior and the Transtheoretical Model.

The Theory of Planned Behavior posits that intention is the primary predictor of behavior, influenced by three factors: a) attitudes toward the behavior, b) subjective norms, and c) perceived behavioral control. For older adults, perceived behavioral control is often a significant factor due to physical limitations or chronic conditions. However, enhancing perceptions of control, such as by emphasizing activities that accommodate various levels of ability, can improve engagement. For instance, a study by Conn et al. (2003) found that perceived behavioral control, along with behavioral beliefs, plays a significant role in predicting physical activity behavior. The findings suggest strategies to enhance perceived control can effectively promote exercise among older adults.

The Transtheoretical Model conceptualizes behavior change as a process through stages: 1) pre-contemplation, 2) contemplation, 3) preparation, 4) action, and 5) maintenance. People that don’t even think to change their behaviour are in the pre-contemplation stage. People that have been successfully through all the stages have changed their behaviour and are in the maintenance stage. Older adults may move more slowly through these stages due to accumulated health concerns or lower confidence in physical capabilities. Tailored interventions that recognize their current stage of readiness, and gradually build up motivation through small, achievable goals, have shown effectiveness. For example, research by Ratz et al. (2020) demonstrated that web-based intervention effects on physical activity stage, partly mediated by changes in task self-efficacy, intention, and action planning.

According to Self-Determination Theory, three basic psychological needs drive motivation: autonomy, competence, and relatedness. In the context of physical activity, promoting autonomy through choice, fostering competence by matching activities to skill levels, and enhancing relatedness through group exercises can significantly increase engagement. Older adults often prefer activities where they feel a sense of mastery, and enjoy activities that allow for social interaction. Therefore, programs should aim to meet these needs by offering a range of options and opportunities for skill development.

The Socioemotional Selectivity Theory underpins the differences in motivation for physical activity between younger and older adults. It suggests that as people age, their motivational focus shifts from acquiring knowledge and future-oriented goals to seeking emotional satisfaction and present-oriented goals. This theory has important implications for promoting physical activity in older adults. While younger adults may engage in exercise for long-term health benefits, older adults are more likely to be motivated by activities that provide immediate pleasure, social connections, or stress relief. Programs that emphasize the enjoyment of physical activity, such as group exercises with a social component or activities conducted in a scenic outdoor setting, are likely to be more appealing. In a study by Zimmer et al. (2023), older adults who participated in group-based activities reported higher levels of motivation and greater adherence compared to those who exercised alone, supporting the idea that social interactions play a critical role in sustaining physical activity.

Group activities may also enhance social support, which is a significant factor influencing physical activity in older adults. It can come from family, friends, or organized groups, providing encouragement, accountability, and companionship. Research shows that older adults who perceive higher levels of social support are more likely to participate in physical activity (Zimmer et al., 2023). Social support can also mitigate barriers, such as fear of injury, by fostering a sense of safety in numbers.

Stereotypes and Their Impact on Physical Activity in Older Adults

The limitations of functionality constitute an obstacle to the independent living of elderly individuals who are unable to meet the demands of daily life due to physical or cognitive restrictions and disability. The lifestyle of an elderly person is also shaped by the perceptions and stereotypes about aging that may prevail in the society in which they live. The age of over 65 is a period of life with much more free time, as it marks the phase of retirement and the gradual transition to a life with far fewer obligations. An elderly person could use this free time for physical activities they enjoy or to adopt new social roles. However, negative social stereotypes about aging may lead in the opposite direction, causing the elderly individual to limit both their social and physical activity, and instead of adopting new roles, they may end up withdrawing from social roles altogether. Table 2 summarizes common stereotypes and typical strategies to counter them.

A common stereotype is that older adults are "frail" or "physically weak." Such beliefs can foster a "culture of sedentary behavior," where older individuals avoid physical activity due to fear of injury or a perception that exercise is "not suitable" for their age. This can lead to a cycle of inactivity, where the lack of physical activity results in diminished physical fitness, further reinforcing the stereotype and increasing the fear of injury.

Research indicates that older adults often internalize these stereotypes, which can lead to "self-fulfilling prophecies." For example, Levy et al. (2002) found that older adults who held negative beliefs about aging were more likely to experience functional decline over time. Addressing these stereotypes is essential for encouraging older adults to remain active and challenge preconceived notions about their abilities.

Another prevalent stereotype is the notion that certain types of physical activity are not suitable for older adults, who should instead focus on "gentle" or "restorative" activities. While low-impact exercises like walking, stretching, and yoga can be beneficial, this mindset can discourage older adults from participating in more vigorous or varied forms of exercise, such as strength training or aerobic activities. However, studies have shown that older adults can safely and effectively engage in higher-intensity activities when these are appropriately adapted. For instance, resistance training has been shown to improve muscle mass and functional capacity even in adults over 70 years old (Fiatarone et al., 1990).

Gender-related stereotypes also influence physical activity behaviors in older adults. Older women may face social expectations that steer them away from certain activities, like weightlifting, that are perceived as "masculine." Similarly, older men may feel less inclined to participate in activities like yoga or dance, which are often stereotyped as "feminine." Such beliefs can limit the range of activities that older adults feel comfortable engaging in. Addressing gender stereotypes requires promoting inclusivity in all forms of physical activity and emphasizing that exercise can be tailored to meet individual needs, regardless of gender. Community programs that highlight the diverse benefits of various activities for both men and women can help break down these barriers.

Stereotypes about aging and physical activity can have a profound impact on the behavior and health of older adults. By addressing these stereotypes and creating supportive environments that promote diverse forms of physical activity, practitioners can help older adults overcome barriers and lead more active, fulfilling lives. Below are typical strategies that could challenge the ageism stereotypes, while Table 3 includes physical activity interventions that should not only motivate older adults to engage in physical activity, but also address the above stereotypes.

Strategies for Addressing Stereotypes

• Education and Awareness: Education programs that emphasize the benefits of physical activity for older adults of all ages and abilities can help reduce the impact of stereotypes. Public health campaigns showcasing older adults who engage in diverse forms of exercise can challenge myths about age-related limitations.
• Adapting Activities to Be Inclusive: Programs should be designed to cater to different fitness levels and offer modifications to make activities accessible to everyone. This approach allows individuals to experience success at their own pace, which can help to dispel negative stereotypes about their capabilities.
• Social Support and Community Engagement: Social environments can influence physical activity participation. Older adults are more likely to engage in exercise if they feel supported by peers and instructors. Group activities that combine social interaction with physical exercise can create a welcoming atmosphere that encourages older adults to challenge stereotypes and explore new forms of movement.

Los niveles de actividad física en las personas mayores están influidos por una serie de factores psicosociales que afectan al compromiso y la motivación. Comprender estos factores es crucial para diseñar intervenciones eficaces que promuevan la actividad física entre los adultos mayores. Estas personas suelen tener altas tasas de abandono y falta de adherencia a diferentes programas de ejercicio debido a una menor autoeficacia para superar las barreras que dificultan mantener un estilo de vida físicamente activo (Mullen et al., 2013). Diversas teorías sociocognitivas explican los cambios positivos o negativos en el comportamiento en relación con la actividad física, para lo que tienen en cuenta variables ambientales o personales en diferentes poblaciones. Sin embargo, parece que otro factor psicosocial importante que puede afectar a la actividad física en los adultos mayores son los estereotipos.

Teorías psicológicas en la promoción de la actividad física

La tabla 1 resume las teorías psicológicas mencionadas anteriormente y su aplicación a la promoción de la actividad física en adultos mayores. Las teorías sociocognitivas brindan valiosas perspectivas sobre cómo se puede promover la motivación y el cambio conductual en personas mayores. Dos marcos ampliamente utilizados para comprender el cambio en la conducta de salud son la teoría del comportamiento planeado y el modelo transteórico.

La teoría del comportamiento planeado postula que la intención es el principal predictor de la conducta, influida por los siguientes tres factores: a) las actitudes hacia la conducta, b) las normas subjetivas y c) el control conductual percibido. En el caso de las personas mayores, el control conductual percibido suele ser un factor importante debido a limitaciones físicas o enfermedades crónicas. Sin embargo, mejorar la percepción de control, por ejemplo, haciendo hincapié en actividades que se adapten a distintos niveles de capacidad, puede mejorar el compromiso. Por ejemplo, un estudio de Conn et al. (2003) descubrió que el control conductual percibido, junto con las creencias conductuales, desempeña un papel importante en la predicción de la conducta de actividad física. Los hallazgos sugieren que las estrategias para mejorar el control percibido pueden promover eficazmente el ejercicio entre los adultos mayores.

El modelo transteórico conceptualiza el cambio de conducta como un proceso a través de las siguientes etapas: 1) precontemplación, 2) contemplación, 3) preparación, 4) acción y 5) mantenimiento. Las personas que ni siquiera piensan en cambiar su comportamiento se encuentran en la etapa de precontemplación. Las personas que han superado con éxito todas las fases han cambiado su comportamiento y se encuentran en la fase de mantenimiento. Los adultos mayores pueden avanzar más lentamente por estas etapas debido a problemas de salud acumulados o a una menor confianza en sus capacidades físicas. Las intervenciones personalizadas que reconocen el grado de preparación actual y aumentan gradualmente la motivación mediante objetivos pequeños y alcanzables han demostrado su eficacia. Por ejemplo, la investigación de Ratz et al. (2020) demostró que la intervención vía internet tiene efectos en la etapa de actividad física, en parte mediados por los cambios en la autoeficacia, la intención y la organización.

Según la teoría de la autodeterminación, hay tres necesidades psicológicas básicas que impulsan la motivación: autonomía, competencia y relación. En el contexto de la actividad física, la promoción de la autonomía mediante la elección, el impulso de la competencia mediante la adecuación de las actividades a los niveles de habilidad y la mejora de la relación mediante ejercicios en grupo pueden aumentar significativamente el compromiso. Los adultos mayores suelen preferir las actividades en las que tienen una sensación de dominio y disfrutan de las actividades que permiten la interacción social. Por lo tanto, los programas deben tratar de satisfacer estas necesidades y ofrecer una amplia gama de opciones y oportunidades para el desarrollo de habilidades.

La teoría de la selectividad socioemocional trata las diferencias en la motivación para la actividad física entre adultos jóvenes y mayores. Sugiere que, a medida que las personas envejecen, su motivación pasa de centrarse en la adquisición de conocimientos y objetivos orientados al futuro a centrarse en la búsqueda de satisfacción emocional y objetivos orientados al presente. Esta teoría tiene importantes implicaciones para la promoción de la actividad física en los adultos mayores. Mientras que los adultos más jóvenes pueden hacer ejercicio para obtener beneficios para la salud a largo plazo, es más probable que los adultos mayores estén motivados por actividades que les proporcionen placer inmediato, conexiones sociales o alivio del estrés. Los programas que hacen hincapié en el disfrute de la actividad física, como los ejercicios en grupo con un componente social o las actividades realizadas en un entorno al aire libre, son probablemente más atractivos. En un estudio realizado por Zimmer et al. (2023), los adultos mayores que participaron en actividades grupales informaron niveles más altos de motivación y mayor adherencia en comparación con aquellos que hacían ejercicio solos, lo que respalda la idea de que las interacciones sociales desempeñan un papel fundamental en el mantenimiento de la actividad física.

Las actividades en grupo también pueden mejorar el apoyo social, otro factor importante que influye en la actividad física de las personas mayores. Puede venir de la familia, de amigos o de grupos organizados, y brindar aliento, responsabilidad y compañía. Las investigaciones demuestran que los adultos mayores que reciben niveles más altos de apoyo social tienen más probabilidades de participar en actividades físicas (Zimmer et al., 2023). El apoyo social también puede mitigar barreras como el temor a las lesiones al fomentar una sensación de seguridad.

Estereotipos y su impacto en la actividad física de personas mayores

Las limitaciones de la funcionalidad constituyen un obstáculo para la vida independiente de las personas mayores que no pueden satisfacer las exigencias de la vida diaria debido a restricciones físicas o cognitivas y a discapacidad. El estilo de vida de una persona mayor también está condicionado por las percepciones y los estereotipos sobre el envejecimiento que puedan prevalecer en la sociedad en la que vive. A partir de los 65 años, se tiene mucho más tiempo libre, puesto que se está jubilado y hay menos obligaciones. Una persona mayor puede utilizar este tiempo libre para actividades físicas que le gusten o para adoptar nuevos roles sociales. Sin embargo, los estereotipos sociales negativos sobre el envejecimiento pueden llevar en la dirección contraria y hacer que la persona mayor limite tanto su actividad social como física. La tabla 2 resume los estereotipos más comunes y estrategias para contrarrestarlos.

Un estereotipo común es que los adultos mayores son frágiles o físicamente débiles. Estas creencias pueden fomentar una cultura del comportamiento sedentario, en la que las personas mayores evitan la actividad física por miedo a lesionarse o por la percepción de que el ejercicio no es adecuado para su edad. Esto puede conducir a un ciclo de inactividad en el que la falta de ejercicio físico se traduce en una disminución de la forma física, lo que refuerza aún más el estereotipo y aumenta el miedo a las lesiones.

Las investigaciones indican que los adultos mayores suelen interiorizar estos estereotipos, lo que puede dar lugar a profecías autocumplidas. Por ejemplo, Levy et al. (2002) descubrieron que los adultos mayores que tenían creencias negativas sobre el envejecimiento eran más propensos a experimentar un deterioro funcional con el paso del tiempo. Abordar estos estereotipos es esencial para alentar a los adultos mayores a permanecer activos y desafiar las nociones preconcebidas sobre sus capacidades. 

Otro estereotipo es la idea de que ciertos tipos de actividad física no son adecuados para personas mayores, que deberían centrarse en actividades suaves o reparadoras. Si bien los ejercicios de bajo impacto como caminar, estirar y el yoga pueden ser beneficiosos, esta mentalidad puede desalentar a los adultos mayores de participar en formas más intensas o variadas de ejercicio, como el entrenamiento de fuerza o las actividades aeróbicas. Además, los estudios han demostrado que los adultos mayores pueden participar de forma segura y eficaz en actividades de mayor intensidad cuando se adaptan adecuadamente. Por ejemplo, se ha demostrado que el entrenamiento de resistencia mejora la masa muscular y la capacidad funcional incluso en adultos mayores de 70 años (Fiatarone et al., 1990).

Los estereotipos de género también influyen en los comportamientos de actividad física de las personas mayores. Las mujeres mayores pueden enfrentarse a expectativas sociales que las alejan de ciertas actividades, como el levantamiento de pesas, que se percibe como masculino. Del mismo modo, los hombres mayores pueden sentirse menos inclinados a participar en actividades como el yoga o la danza, ya que a menudo son vistas como femeninas. Estas creencias pueden limitar el abanico de actividades en las que las personas mayores se sienten cómodas. Abordar los estereotipos de género requiere fomentar la inclusión en todas las formas de actividad física y hacer hincapié en que el ejercicio puede adaptarse para satisfacer las necesidades individuales, independientemente del género. Los programas comunitarios que destacan los diversos beneficios de las distintas actividades tanto para hombres como para mujeres pueden ayudar a derribar estas barreras.

Los estereotipos sobre el envejecimiento y la actividad física pueden tener un profundo impacto en el comportamiento y la salud de los adultos mayores. Al abordar estos estereotipos y crear entornos de apoyo que promuevan diversas formas de actividad física, los profesionales pueden ayudar a las personas mayores a superar las barreras y llevar vidas más activas y plenas. A continuación, se presentan estrategias que podrían desafiar los estereotipos de discriminación por motivos de edad. En la tabla 3 se incluyen ejemplos de intervenciones para motivar a las personas mayores a realizar actividad física y para abordar los estereotipos mencionados.

Estrategias para abordar los estereotipos

• Educación y concienciación: los programas educativos que hacen hincapié en los beneficios de la actividad física para las personas mayores de todas las edades y capacidades pueden ayudar a reducir el impacto de los estereotipos. Las campañas de salud pública que muestren a adultos mayores realizando diversas formas de ejercicio pueden luchar contra los mitos sobre las limitaciones relacionadas con la edad.
• Adaptar las actividades para que sean inclusivas: los programas se deben diseñar para adaptarse a diferentes niveles de forma física y ofrecer modificaciones para que las actividades sean accesibles para todos. Este enfoque permite a las personas experimentar el éxito a su propio ritmo, lo que puede ayudar a disipar los estereotipos negativos sobre sus capacidades.
• Apoyo social y compromiso comunitario: los entornos sociales pueden influir en la participación en actividades físicas. Las personas mayores son más propensas a hacer ejercicio si se sienten apoyadas por compañeros e instructores. Las actividades en grupo que combinan la interacción social con el ejercicio físico pueden crear un ambiente acogedor que anime a los adultos mayores a desafiar los estereotipos y explorar nuevas formas de movimiento.

I livelli di attività fisica negli anziani sono influenzati da una serie di fattori psicosociali che incidono sull'impegno e sulla motivazione. La comprensione di questi fattori è fondamentale per progettare interventi efficaci per promuovere l'attività fisica tra gli anziani. Gli anziani hanno spesso alti tassi di abbandono e di mancata adesione a diversi programmi di esercizio fisico a causa della minore autoefficacia nel superare le barriere che impediscono di mantenere uno stile di vita fisicamente attivo (Mullen et al., 2013). Diverse teorie socio-cognitive spiegano i cambiamenti positivi o negativi nel comportamento di attività fisica, tenendo conto di variabili ambientali o personali in diverse popolazioni. Sembra tuttavia che un altro importante fattore psicosociale che può influenzare l'attività fisica negli anziani sia rappresentato dagli stereotipi.

Teorie psicologiche per la promozione dell'attività fisica

La Tabella 1 riassume le teorie psicologiche sopra menzionate e la loro applicazione alla promozione dell'attività fisica negli anziani. Le teorie socio-cognitive forniscono indicazioni preziose su come promuovere la motivazione e il cambiamento comportamentale negli anziani. Due schemi ampiamente utilizzati per comprendere il cambiamento del comportamento sanitario sono la Teoria del comportamento pianificato e il Modello transteorico.

La Teoria del comportamento pianificato sostiene che l'intenzione è il principale predittore del comportamento, influenzato da tre fattori: a) l'atteggiamento verso il comportamento, b) le norme soggettive e c) il controllo comportamentale percepito. Per gli anziani, il controllo comportamentale percepito è spesso un fattore significativo a causa di limitazioni fisiche o condizioni croniche. Tuttavia, migliorare la percezione del controllo, ad esempio enfatizzando le attività che si adattano a vari livelli di abilità, può migliorare l'impegno. Per esempio, uno studio di Conn et al. (2003) ha rilevato che il controllo comportamentale percepito, insieme alle convinzioni comportamentali, svolge un ruolo significativo nel predire il comportamento nell'attività fisica. I risultati suggeriscono che le strategie per migliorare il controllo percepito possono promuovere efficacemente l'esercizio fisico tra gli adulti più anziani.

Il modello transteorico concettualizza il cambiamento del comportamento come un processo che attraversa delle fasi: 1) pre-contemplazione, 2) contemplazione, 3) preparazione, 4) azione e 5) mantenimento. Le persone che non pensano nemmeno di cambiare il proprio comportamento si trovano nella fase di pre-contemplazione. Le persone che hanno superato con successo tutte le fasi hanno cambiato il loro comportamento e si trovano nella fase di mantenimento. Gli anziani possono attraversare queste fasi più lentamente a causa di problemi di salute accumulati o di una minore fiducia nelle proprie capacità fisiche. Interventi su misura che riconoscano il loro attuale stadio di preparazione e che gradualmente costruire la motivazione attraverso obiettivi piccoli e raggiungibili, si sono dimostrati efficaci. Ad esempio, una ricerca di Ratz et al. (2020) ha dimostrato che gli effetti di un intervento basato sul web sulla fase di attività fisica sono in parte mediati da cambiamenti nell'autoefficacia del compito, nell'intenzione e nella pianificazione dell'azione.

Secondo la teoria dell'autodeterminazione, sono tre i bisogni psicologici fondamentali che guidano la motivazione: autonomia, competenza e relazione. Nel contesto dell'attività fisica, la promozione dell'autonomia attraverso la scelta, la promozione della competenza attraverso l'adeguamento delle attività ai livelli di abilità e il miglioramento della relazione attraverso esercizi di gruppo possono aumentare significativamente il coinvolgimento. Gli anziani spesso preferiscono attività in cui sentono un senso di padronanza e amano le attività che consentono l'interazione sociale. Pertanto, i programmi dovrebbero cercare di soddisfare queste esigenze offrendo una gamma di opzioni e di opportunità per lo sviluppo delle competenze.

La teoria della selettività socioemotiva è alla base delle differenze di motivazione all'attività fisica tra adulti più giovani e più anziani. Essa suggerisce che, con l'avanzare dell'età, l'attenzione motivazionale si sposta dall'acquisizione di conoscenze e di obiettivi orientati al futuro alla ricerca di soddisfazione emotiva e di obiettivi orientati al presente. Questa teoria ha importanti implicazioni per la promozione dell'attività fisica negli adulti più anziani. Mentre gli adulti più giovani possono dedicarsi all'esercizio fisico per ottenere benefici a lungo termine per la salute, gli adulti più anziani hanno maggiori probabilità di essere motivati da attività che forniscono piacere immediato, legami sociali o sollievo dallo stress. I programmi che enfatizzano il piacere dell'attività fisica, come gli esercizi di gruppo con una componente sociale o le attività svolte in un ambiente panoramico all'aperto, sono probabilmente più attraenti. In uno studio di Zimmer et al. (2023), gli anziani che hanno partecipato ad attività di gruppo hanno riportato livelli di motivazione più elevati e una maggiore aderenza rispetto a quelli che si sono allenati da soli, a sostegno dell'idea che le interazioni sociali svolgono un ruolo critico nel sostenere l'attività fisica.

Le attività di gruppo possono anche migliorare il sostegno sociale, che è un fattore significativo che influenza l'attività fisica negli anziani. Può provenire dalla famiglia, dagli amici o da gruppi organizzati, fornendo incoraggiamento, responsabilità e compagnia. Le ricerche dimostrano che gli anziani che percepiscono livelli più elevati di sostegno sociale hanno maggiori probabilità di partecipare all'attività fisica (Zimmer et al., 2023). Il sostegno sociale può anche attenuare le barriere, come la paura di farsi male, promuovendo un senso di sicurezza nel numero.

Stereotipi e loro impatto sull'attività fisica negli anziani

Le limitazioni della funzionalità costituiscono un ostacolo alla vita indipendente degli anziani che non sono in grado di soddisfare le esigenze della vita quotidiana a causa di limitazioni e disabilità fisiche o cognitive. Lo stile di vita di una persona anziana è anche plasmato dalle percezioni e dagli stereotipi sull'invecchiamento che possono prevalere nella società in cui vive. L'età superiore ai 65 anni è un periodo della vita con molto più tempo libero, poiché segna la fase del pensionamento e il graduale passaggio a una vita con molti meno obblighi. Una persona anziana può utilizzare questo tempo libero per svolgere attività fisiche che le piacciono o per adottare nuovi ruoli sociali. Tuttavia, gli stereotipi sociali negativi sull'invecchiamento possono portare nella direzione opposta, inducendo l'anziano a limitare sia l'attività sociale che quella fisica e, invece di adottare nuovi ruoli, può finire per ritirarsi del tutto dai ruoli sociali. La Tabella 2 riassume gli stereotipi comuni e le strategie tipiche per contrastarli.

Uno stereotipo comune è che gli anziani siano "fragili" o "fisicamente deboli". Queste convinzioni possono favorire una "cultura della sedentarietà", in cui gli anziani evitano l'attività fisica per paura di infortuni o per la percezione che l'esercizio fisico non sia "adatto" alla loro età. Questo può portare a un ciclo di inattività, in cui la mancanza di attività fisica si traduce in una diminuzione della forma fisica, rafforzando ulteriormente lo stereotipo e aumentando la paura di infortuni.

Le ricerche indicano che gli anziani spesso interiorizzano questi stereotipi, che possono portare a "profezie che si autoavverano". Ad esempio, Levy et al. (2002) hanno scoperto che gli anziani che avevano convinzioni negative sull'invecchiamento avevano maggiori probabilità di subire un declino funzionale nel tempo. Affrontare questi stereotipi è essenziale per incoraggiare gli anziani a rimanere attivi e a sfidare le idee preconcette sulle loro capacità.

Un altro stereotipo diffuso è l'idea che certi tipi di attività fisica non siano adatti agli anziani, che dovrebbero invece concentrarsi su attività "dolci" o "rigeneranti". Sebbene gli esercizi a basso impatto come la camminata, lo stretching e lo yoga possano essere utili, questa mentalità può scoraggiare gli anziani dal partecipare a forme di esercizio più vigorose o varie, come l'allenamento della forza o le attività aerobiche. Tuttavia, gli studi hanno dimostrato che gli anziani possono impegnarsi in modo sicuro ed efficace in attività a più alta intensità, se queste vengono adattate in modo appropriato. Per esempio, è stato dimostrato che l'allenamento di resistenza migliora la massa muscolare e la capacità funzionale anche negli adulti di oltre 70 anni (Fiatarone et al., 1990).

Anche gli stereotipi legati al genere influenzano i comportamenti di attività fisica degli anziani. Le donne anziane possono trovarsi di fronte ad aspettative sociali che le allontanano da alcune attività, come il sollevamento pesi, percepite come "maschili". Allo stesso modo, gli uomini anziani possono sentirsi meno inclini a partecipare ad attività come lo yoga o la danza, che spesso sono stereotipati come "femminili". Queste convinzioni possono limitare la gamma di attività in cui gli anziani si sentono a proprio agio. Per affrontare gli stereotipi di genere è necessario promuovere l'inclusività in tutte le forme di attività fisica e sottolineare che l'esercizio fisico può essere adattato alle esigenze individuali, indipendentemente dal sesso. I programmi comunitari che evidenziano i diversi benefici delle varie attività per uomini e donne possono contribuire ad abbattere queste barriere.

Gli stereotipi sull'invecchiamento e sull'attività fisica possono avere un profondo impatto sul comportamento e sulla salute degli anziani. Affrontando questi stereotipi e creando ambienti di supporto che promuovano diverse forme di attività fisica, gli operatori possono aiutare gli anziani a superare le barriere e a condurre una vita più attiva e soddisfacente. Di seguito sono riportate le strategie tipiche che potrebbero sfidare gli stereotipi dell'ageismo, mentre la Tabella 3 include gli interventi sull'attività fisica che dovrebbero non solo motivare gli anziani a praticare attività fisica, ma anche affrontare gli stereotipi di cui sopra.

Strategie per affrontare gli stereotipi

• Educazione e sensibilizzazione: I programmi educativi che sottolineano i benefici dell'attività fisica per gli anziani di tutte le età e capacità possono contribuire a ridurre l'impatto degli stereotipi. Le campagne di salute pubblica che mostrano gli anziani che praticano diverse forme di esercizio fisico possono sfatare i miti sulle limitazioni legate all'età.
• Adattare le attività per renderle inclusive: I programmi dovrebbero essere progettati per soddisfare diversi livelli di forma fisica e offrire modifiche per rendere le attività accessibili a tutti. Questo approccio consente alle persone di sperimentare il successo al proprio ritmo, il che può aiutare a dissipare gli stereotipi negativi sulle loro capacità.
• Sostegno sociale e impegno nella comunità: L'ambiente sociale può influenzare la partecipazione all'attività fisica. Gli anziani sono più propensi a praticare attività fisica se si sentono sostenuti da coetanei e istruttori. Le attività di gruppo che combinano l'interazione sociale con l'esercizio fisico possono creare un'atmosfera accogliente che incoraggia gli anziani a sfidare gli stereotipi e a esplorare nuove forme di movimento.

Az idősödők fizikai aktivitási szintjét számos olyan pszichoszociális tényező befolyásolja, amelyek hatással vannak az elkötelezettségre és a motivációra. E tényezők megértése kulcsfontosságú az idősödők fizikai aktivitását elősegítő hatékony beavatkozások megtervezéséhez. Az időseknél gyakran magas a különböző testmozgási programokból való kimaradás és a nem rendszeres részvétel aránya, mivel alacsonyabb az önhatékonyságuk a fizikailag aktív életmód fenntartásában (Mullen et al., 2013). Számos társadalmi-kognitív elmélet magyarázza a fizikai aktivitással kapcsolatos viselkedés pozitív vagy negatív változásait, figyelembe véve a környezeti vagy személyes változókat a különböző populációkban. Úgy tűnik azonban, hogy egy másik fontos pszichoszociális tényező, amely hatással lehet az idősödők fizikai aktivitására, az a sztereotípiák.

Pszichológiai elméletek a fizikai aktivitás előmozdítására

Az 1. táblázat összefoglalja a fent említett pszichológiai elméleteket és azok alkalmazását az idősödők fizikai aktivitásának elősegítésére. A szociokognitív elméletek értékes betekintést nyújtanak abba, hogyan lehet a motivációt és a viselkedésbeli változást elősegíteni az idősödőknél. Az egészségtudatos magatartás változásának megértésében két széles körben használt keretrendszer a tervezett viselkedés elmélete és a transzteoretikus modell.

A tervezett viselkedés elmélete szerint a szándék a viselkedés elsődleges előrejelzője, amelyet három tényező befolyásol: a) a viselkedéssel kapcsolatos attitűdök, b) szubjektív normák és c) észlelt viselkedéskontroll. Az idősödők esetében az észlelt viselkedéskontroll gyakran jelentős tényező a fizikai korlátok vagy krónikus állapotok miatt. Az észlelt viselkedéskontroll fokozása, például a különböző képességszinteknek megfelelő tevékenységek hangsúlyozása, javíthatja az elkötelezettséget. Conn és munkatársai (2003) tanulmánya például azt találta, hogy az észlelt viselkedéskontroll a viselkedési meggyőződésekkel együtt jelentős szerepet játszik a fizikai aktivitással kapcsolatos viselkedés előrejelzésében. Az eredmények azt sugallják, hogy az észlelt kontrollt fokozó stratégiák hatékonyan segíthetik a testmozgást az idősödők körében.

A transzteoretikus modell a viselkedésváltozást egy szakaszokon átívelő folyamatként fogalmazza meg: 1) megfontolás előtti szakasz, 2) megfontolás, 3) előkészítés, 4) cselekvés és 5) fenntartás. Azok az emberek, akik nem is gondolnak arra, hogy megváltoztassák a viselkedésüket, a megfontolás előtti szakaszban vannak. Azok az emberek, akik sikeresen végigmentek az összes szakaszon, megváltoztatták a viselkedésüket, a fenntartási szakaszban vannak. Az idősödők lassabban haladhatnak át ezeken a szakaszokon a felhalmozódott egészségügyi problémák vagy a fizikai képességekbe vetett kisebb bizalom miatt. Hatékonynak bizonyultak azok a személyre szabott beavatkozások, amelyek felismerik az aktuális felkészültségi szintet, és apró, elérhető célokkal fokozatosan növelik a motivációt. Például Ratz és munkatársai (2020) kutatása kimutatta, hogy a webalapú beavatkozás hatással van a fizikai aktivitás szakaszára, amit részben a feladat önhatékonysága, a szándék és a cselekvés változásai idéznek elő.

Az önmeghatározás elmélete szerint három alapvető pszichológiai szükséglet vezérli a motivációt: az autonómia, a kompetencia és a kötődés. A fizikai aktivitással összefüggésben az autonómia előmozdítása a választáson keresztül, a kompetencia előmozdítása a tevékenységek készségszinthez való igazításával, valamint a kötődés fokozása a csoportos gyakorlatok révén jelentősen növelheti az elkötelezettséget. Az idősödők gyakran kedvelik azokat a tevékenységeket, amelyeket érzésük szerint magas szinten tudtak elsajtítani, és élvezik a társas interakciót lehetővé tevő tevékenységeket. Ezért a programoknak arra kell törekedniük, hogy megfeleljenek ezeknek az igényeknek, számos lehetőséget és készségfejlesztési alkalmat kínáljanak.

A szocio-emocionális szelektivitás elmélete alátámasztja, hogy van különbség a fiatalok és az idősebbek fizikai aktivitás iránti motivációjában. Azt sugallja, hogy életkoruk előrehaladtával az emberek motivációs fókusza a tudás megszerzéséről és a jövőorientált célokról az érzelmi kielégülés keresésére és a jelenorientált célokra helyeződik át. Ez az elmélet fontos következményekkel jár az idősebb korúak fizikai aktivitásának előmozdítása szempontjából. Míg a fiatalok a testmozgást a hosszú távú egészségügyi előnyök miatt végzik, az idősebb korúakat nagyobb valószínűséggel motiválják az azonnali örömöt, társas kapcsolatokat vagy stresszoldást nyújtó tevékenységek. Valószínűleg vonzóbbak lesznek azok a programok, amelyek a fizikai aktivitás élvezetét hangsúlyozzák, például a társas elemmel ellátott csoportos gyakorlatok vagy a festői szabadtéri környezetben végzett tevékenységek. Zimmer és munkatársai (2023) tanulmányában a csoportos tevékenységekben részt vevő idősödők magasabb szintű motivációról és nagyobb kitartásról számoltak be, mint azok, akik egyedül mozogtak, ami alátámasztja azt az elképzelést, hogy a társas interakciók kritikus szerepet játszanak a fizikai aktivitás fenntartásában.

A csoportos tevékenységek fokozhatják a társadalmi támogatást is, amely az idősödők fizikai aktivitását jelentősen befolyásoló tényező. Ez származhat a családtól, barátoktól vagy szervezett csoportoktól, amelyek bátorítást, felelősségvállalást és társaságot biztosítanak. A kutatások azt mutatják, hogy azok az idősödők, akik magasabb szintű társadalmi támogatást érzékelnek, nagyobb valószínűséggel vesznek részt fizikai aktivitásban (Zimmer et al., 2023). A társadalmi támogatás a számokból nyert biztonságérzettel enyhítheti az olyan akadályokat is, mint például a sérüléstől való félelem.

Sztereotípiák és hatásuk az idősek fizikai aktivitására

A funkcionális korlátok akadályozzák az idősek önálló életvitelét. Fizikai vagy kognitív korlátok és fogyatékosság miatt nem képesek megfelelni a mindennapi élet követelményeinek. Az idősek életmódját az öregedéssel kapcsolatos felfogások és sztereotípiák is alakítják, amelyek abban a társadalomban uralkodnak, amelyben élnek. A 65 év feletti életkor sokkal több szabadidővel járó életszakasz, mivel ez az ideje a nyugdíjba vonulásnak, és a sokkal kevesebb kötelezettséggel járó életnek. Az idős ember ezt a szabadidőt felhasználhatja az általa kedvelt fizikai tevékenységekre vagy új társadalmi szerepek elfogadására. Az öregedéssel kapcsolatos negatív társadalmi sztereotípiák azonban az ellenkező irányba is vezethetnek, ami miatt az idős ember korlátozza mind a társadalmi, mind a fizikai aktivitását, és ahelyett, hogy új szerepeket vállalna, végül teljesen kivonulhat a társadalmi szerepekből. A 2. táblázat a gyakori sztereotípiákat és az ellenük irányuló tipikus stratégiákat foglalja össze.

Gyakori sztereotípia, hogy az idősebbek „törékenyek” vagy „fizikailag gyengék”. Az ilyen hiedelmek elősegíthetik a „mozgásszegény magatartás kultúráját”, ahol az idősek azért kerülik a fizikai aktivitást, mert félnek a sérüléstől, vagy amiatt a felfogás miatt, hogy a testmozgás „nem megfelelő” az életkoruknak. Ez az inaktivitás ördögi köréhez vezethet, ahol a fizikai aktivitás hiánya a fizikai erőnlét csökkenését eredményezi, ami tovább erősíti a sztereotípiákat és növeli a sérüléstől való félelmet.

A kutatások szerint az idősebbek gyakran internalizálják ezeket a sztereotípiákat, ami „önbeteljesítő jóslatokhoz” vezethet. Levy és munkatársai (2002) például azt találták, hogy azok az idősek, akiknek negatív hiedelmeik voltak az öregedéssel kapcsolatban, idővel nagyobb valószínűséggel tapasztaltak funkcionális hanyatlást. A foglalkozás ezekkel a sztereotípiákkal elengedhetetlen ahhoz, hogy az idősödőket arra ösztönözzük, hogy aktívak maradjanak, és megkérdőjelezzék a képességeikről alkotott előítéleteket.

Egy másik elterjedt sztereotípia az az elképzelés, hogy bizonyos típusú fizikai tevékenységek nem alkalmasak az idősödők számára, akiknek inkább a „kíméletes” vagy „helyreállító” tevékenységekre kell összpontosítaniuk. Bár az olyan alacsony terhelésű gyakorlatok, mint a séta, a nyújtás és a jóga hasznosak lehetnek, ez a gondolkodásmód elriaszthatja az idősebbeket attól, hogy részt vegyenek az erőteljesebb vagy változatosabb mozgásformákban, például az erőnléti edzésben vagy az aerobikban. Tanulmányok azonban kimutatták, hogy az idősebbek biztonságosan és hatékonyan végezhetnek nagyobb intenzitású tevékenységeket, ha ezeket megfelelően adaptálják. Az ellenállóképességi edzés például bizonyítottan javítja az izomtömeget és a funkcionális kapacitást még a 70 év feletti felnőtteknél is (Fiatarone és mtsai., 1990).

A nemekkel kapcsolatos sztereotípiák az idősödők fizikai aktivitását is befolyásolják. Az idősebb nők olyan társadalmi elvárásokkal szembesülhetnek, amelyek távol tartják őket bizonyos „férfiasnak” tartott tevékenységektől, például a súlyemeléstől. Hasonlóképpen, az idősebb férfiak kevésbé hajlamosak részt venni olyan tevékenységekben, mint a jóga vagy a tánc, amelyeket gyakran sztereotipikusan „nőiesnek” tartanak. Az ilyen hiedelmek korlátozhatják azon tevékenységek körét, amelyekben az idősödők szívesen vesznek részt. A nemi sztereotípiák kezelése megköveteli a fizikai aktivitás minden formájának befogadását, és annak hangsúlyozását, hogy a testmozgás nemtől függetlenül az egyéni igényekhez igazítható. Az olyan közösségi programok, amelyek kiemelik a különböző tevékenységek különböző előnyeit mind a férfiak, mind a nők számára, segíthetnek lebontani ezeket a korlátokat.

Az öregedéssel és a fizikai aktivitással kapcsolatos sztereotípiák nagymértékben befolyásolhatják az idősödők viselkedését és egészségét. A szakemberek e sztereotípiák kezelésével, a fizikai aktivitás különböző formáit támogató környezet kialakításával segíthetnek az idősödőknek abban, hogy leküzdjék az akadályokat és aktívabb, teljesebb életet éljenek. Az alábbiakban olyan tipikus stratégiákat mutatunk be, amelyek megkérdőjelezik az időskori sztereotípiákat, míg a 3. táblázat olyan fizikai aktivitásokat ír le, amelyek nemcsak az idősödőket motiválják a fizikai aktivitásra, hanem a fenti sztereotípiák ellen is hatnak.

Stratégiák a sztereotípiák elleni küzdelemben

• Ismeretek átadása, tudatosság növelése: Segíthetnek az olyan oktatási programok, amelyek hangsúlyozzák a fizikai aktivitás előnyeit az idősebbek számára, életkortól és állapottól függetlenül. Az olyan közegészségügyi kampányok, amelyek változatos mozgásformákat használó időseket mutatnak be, sikerrel kérdőjelezhetik meg azokat a mítoszokat, hogy az életkor korlátozza a mozgást.
• Mozgásformák adaptálása, befogadó közeg: A programokat úgy kell megtervezni, hogy megfeleljenek különféle edzettségi szinteknek. Olyan módosításokat kell alkalmazni, hogy mindenki be tudjon kapcsolódni. Ez lehetővé teszi, hogy ki-ki a saját tempójában tapasztalhassa meg a sikert. Ez segít eloszlatni a képességekkel kapcsolatos negatív sztereotípiákat.
• A közösség támogatása, közösségi szerepvállalás: A testmozgásban való részvételre a társadalmi környezet is hat. Az idősebbek szívesebben vesznek részt a testmozgásban, ha úgy érzik, hogy a társaik és oktatóik támogatóak. Ha a csoportos tevékenység egyesíti a társas interakciót és a mozgást, az olyan barátságos légkört eredményez, amelyben az idősebbek megkérdőjelezik a sztereotípiákat, és új mozgásformákat fedeznek fel.

Fysieke activiteitsniveaus bij oudere volwassenen worden beïnvloed door een reeks psychosociale factoren die de betrokkenheid en motivatie beïnvloeden. Inzicht in deze factoren is cruciaal voor het ontwerpen van effectieve interventies om fysieke activiteit bij oudere volwassenen te bevorderen. Oudere mensen hebben vaak een hoge uitval en niet-naleving van verschillende trainingsprogramma's vanwege een lagere zelfeffectiviteit bij het overwinnen van barrières voor het handhaven van een fysiek actieve levensstijl (Mullen et al., 2013). Verschillende sociaal-cognitieve theorieën verklaren positieve of negatieve veranderingen in het gedrag van fysieke activiteit, rekening houdend met omgevings- of persoonlijke variabelen in verschillende populaties. Het lijkt er echter op dat stereotypen een andere belangrijke psychosociale factor zijn die van invloed kan zijn op fysieke activiteit bij oudere volwassenen.

Psychologische theorieën bij het bevorderen van fysieke activiteit

Tabel 1 geeft een overzicht van de hierboven genoemde psychologische theorieën en hun toepassing op het bevorderen van fysieke activiteit bij oudere volwassenen. Sociaal-cognitieve theorieën bieden waardevolle inzichten in hoe motivatie en gedragsverandering bij oudere volwassenen kunnen worden bevorderd. Twee veelgebruikte kaders bij het begrijpen van gedragsverandering in de gezondheid zijn de Theorie van Gepland Gedrag en het Trans theoretisch Model.

De theorie van gepland gedrag stelt dat intentie de primaire voorspeller van gedrag is, beïnvloed door drie factoren: a) houding ten opzichte van het gedrag, b) subjectieve normen en c) waargenomen gedragscontrole. Voor oudere volwassenen is waargenomen gedragscontrole vaak een belangrijke factor vanwege fysieke beperkingen of chronische aandoeningen. Het verbeteren van de perceptie van controle, bijvoorbeeld door de nadruk te leggen op activiteiten die geschikt zijn voor verschillende vaardigheidsniveaus, kan de betrokkenheid echter verbeteren. Uit een onderzoek van Conn et al. (2003) bleek bijvoorbeeld dat waargenomen gedragscontrole, samen met gedragsovertuigingen, een belangrijke rol speelt bij het voorspellen van fysiek activiteitsgedrag. De bevindingen suggereren dat strategieën om de waargenomen controle te verbeteren, lichaamsbeweging bij oudere volwassenen effectief kunnen bevorderen.

Het transtheoretisch model conceptualiseert gedragsverandering als een proces door fasen: 1) pre-contemplatie, 2) contemplatie, 3) voorbereiding, 4) actie en 5) onderhoud. Mensen die er niet eens aan denken om hun gedrag te veranderen, bevinden zich in de pre-contemplatiefase. Mensen die alle fasen met succes hebben doorlopen, hebben hun gedrag veranderd en bevinden zich in de onderhoudsfase. Oudere volwassenen kunnen langzamer door deze stadia bewegen vanwege opgehoopte gezondheidsproblemen of een lager vertrouwen in fysieke capaciteiten. Op maat gemaakte interventies die hun huidige stadium van gereedheid erkennen en geleidelijk motivatie opbouwen door middel van kleine, haalbare doelen, zijn effectief gebleken. Onderzoek van Ratz et al. (2020) toonde bijvoorbeeld aan dat web gebaseerde interventie-effecten op de fysieke activiteitsfase, deels gemedieerd door veranderingen in zelfeffectiviteit, intentie en actieplanning.

Volgens de zelfdeterminatietheorie zijn er drie psychologische basisbehoeften die de motivatie bepalen: autonomie, competentie en verbondenheid. In de context van fysieke activiteit kan het bevorderen van autonomie door keuze, het bevorderen van competentie door activiteiten af te stemmen op vaardigheidsniveaus en het vergroten van verbondenheid door middel van groepsoefeningen de betrokkenheid aanzienlijk vergroten. Oudere volwassenen geven vaak de voorkeur aan activiteiten waarbij ze een gevoel van meesterschap voelen en genieten van activiteiten die sociale interactie mogelijk maken. Daarom moeten programma's erop gericht zijn aan deze behoeften te voldoen door een scala aan opties en mogelijkheden voor de ontwikkeling van vaardigheden aan te bieden.

De sociaal-emotionele selectiviteitstheorie ondersteunt de verschillen in motivatie voor fysieke activiteit tussen jongere en oudere volwassenen. Het suggereert dat naarmate mensen ouder worden, hun motiverende focus verschuift van het verwerven van kennis en toekomstgerichte doelen naar het zoeken naar emotionele bevrediging en op het heden gerichte doelen. Deze theorie heeft belangrijke implicaties voor het bevorderen van fysieke activiteit bij oudere volwassenen. Terwijl jongere volwassenen kunnen sporten voor gezondheidsvoordelen op de lange termijn, worden oudere volwassenen eerder gemotiveerd door activiteiten die onmiddellijk plezier, sociale connecties of stressverlichting bieden. Programma's die de nadruk leggen op het plezier van fysieke activiteit, zoals groepsoefeningen met een sociale component of activiteiten die worden uitgevoerd in een schilderachtige buitenomgeving, zijn waarschijnlijk aantrekkelijker. In een studie van Zimmer et al. (2023) rapporteerden oudere volwassenen die deelnamen aan groepsactiviteiten een hogere mate van motivatie en een grotere therapietrouw in vergelijking met degenen die alleen trainden, wat het idee ondersteunt dat sociale interacties een cruciale rol spelen bij het volhouden van fysieke activiteit.

Groepsactiviteiten kunnen ook de sociale steun vergroten, wat een belangrijke factor is die van invloed is op fysieke activiteit bij oudere volwassenen. Het kan afkomstig zijn van familie, vrienden of georganiseerde groepen, die aanmoediging, verantwoordelijkheid en gezelschap bieden. Onderzoek toont aan dat oudere volwassenen die een hogere mate van sociale steun ervaren, meer kans hebben om deel te nemen aan fysieke activiteit (Zimmer et al., 2023). Sociale steun kan ook barrières, zoals angst voor blessures, verminderen door een gevoel van veiligheid in aantallen te bevorderen.

Stereotypen en hun impact op fysieke activiteit bij oudere volwassenen

De beperkingen van de functionaliteit vormen een obstakel voor het zelfstandig wonen van ouderen die niet in staat zijn om aan de eisen van het dagelijks leven te voldoen als gevolg van fysieke of cognitieve beperkingen en handicaps. De levensstijl van een oudere wordt ook gevormd door de percepties en stereotypen over veroudering die kunnen heersen in de samenleving waarin ze leven. De leeftijd van 65-plussers is een periode van het leven met veel meer vrije tijd, omdat het de fase van pensionering markeert en de geleidelijke overgang naar een leven met veel minder verplichtingen. Een oudere kan deze vrije tijd gebruiken voor fysieke activiteiten die hij leuk vindt of om nieuwe sociale rollen aan te nemen. Negatieve sociale stereotypen over ouder worden kunnen echter in de tegenovergestelde richting leiden, waardoor de oudere zowel zijn sociale als fysieke activiteit beperkt, en in plaats van nieuwe rollen aan te nemen, kunnen ze zich uiteindelijk helemaal terugtrekken uit sociale rollen. Tabel 2 geeft een overzicht van veelvoorkomende stereotypen en typische strategieën om ze tegen te gaan.

Een veelvoorkomend stereotype is dat oudere volwassenen 'kwetsbaar' of 'fysiek zwak' zijn. Dergelijke overtuigingen kunnen een "cultuur van zittend gedrag" bevorderen, waarbij oudere personen fysieke activiteit vermijden uit angst voor letsel of de perceptie dat lichaamsbeweging "niet geschikt" is voor hun leeftijd. Dit kan leiden tot een cyclus van inactiviteit, waarbij het gebrek aan fysieke activiteit resulteert in een verminderde fysieke fitheid, waardoor het stereotype verder wordt versterkt en de angst voor blessures toeneemt.

Onderzoek wijst uit dat oudere volwassenen deze stereotypen vaak internaliseren, wat kan leiden tot 'self-fulfilling prophecies'. Levy et al. (2002) ontdekten bijvoorbeeld dat oudere volwassenen die negatieve overtuigingen over veroudering hadden, meer kans hadden om in de loop van de tijd functionele achteruitgang te ervaren. Het aanpakken van deze stereotypen is essentieel om oudere volwassenen aan te moedigen actief te blijven en vooroordelen over hun capaciteiten uit te dagen.

Een ander veel voorkomend stereotype is het idee dat bepaalde soorten fysieke activiteit niet geschikt zijn voor oudere volwassenen, die zich in plaats daarvan zouden moeten concentreren op "zachte" of "herstellende" activiteiten. Hoewel low-impact oefeningen zoals wandelen, stretchen en yoga nuttig kunnen zijn, kan deze mentaliteit oudere volwassenen ontmoedigen om deel te nemen aan krachtigere of gevarieerde vormen van lichaamsbeweging, zoals krachttraining of aerobe activiteiten. Studies hebben echter aangetoond dat oudere volwassenen veilig en effectief kunnen deelnemen aan activiteiten met een hogere intensiteit wanneer deze op de juiste manier worden aangepast. Het is bijvoorbeeld aangetoond dat weerstandstraining de spiermassa en het functionele vermogen verbetert, zelfs bij volwassenen ouder dan 70 jaar (Fiatarone et al., 1990).

Gender gerelateerde stereotypen beïnvloeden ook het gedrag van fysieke activiteit bij oudere volwassenen. Oudere vrouwen kunnen te maken krijgen met sociale verwachtingen die hen wegleiden van bepaalde activiteiten, zoals gewichtheffen, die als 'mannelijk' worden beschouwd. Evenzo kunnen oudere mannen minder geneigd zijn om deel te nemen aan activiteiten zoals yoga of dans, die vaak als 'vrouwelijk' worden gestereotypeerd. Dergelijke overtuigingen kunnen het scala aan activiteiten beperken waar oudere volwassenen zich prettig bij voelen. Het aanpakken van genderstereotypen vereist het bevorderen van inclusiviteit in alle vormen van fysieke activiteit en het benadrukken dat lichaamsbeweging kan worden afgestemd op individuele behoeften, ongeacht geslacht. Gemeenschapsprogramma's die de diverse voordelen van verschillende activiteiten voor zowel mannen als vrouwen benadrukken, kunnen helpen deze barrières te doorbreken.

Stereotypen over veroudering en fysieke activiteit kunnen een grote invloed hebben op het gedrag en de gezondheid van oudere volwassenen. Door deze stereotypen aan te pakken en ondersteunende omgevingen te creëren die verschillende vormen van fysieke activiteit bevorderen, kunnen beoefenaars oudere volwassenen helpen barrières te overwinnen en een actiever en bevredigender leven te leiden. Hieronder staan typische strategieën die de stereotypen van leeftijdsdiscriminatie kunnen uitdagen, terwijl tabel 3 interventies voor fysieke activiteit bevat die niet alleen oudere volwassenen moeten motiveren om aan lichaamsbeweging te doen, maar ook de bovenstaande stereotypen moeten aanpakken.

Strategieën voor het aanpakken van stereotypen

• Onderwijs en bewustwording: Onderwijsprogramma's die de voordelen van lichaamsbeweging voor oudere volwassenen van alle leeftijden en capaciteiten benadrukken, kunnen de impact van stereotypen helpen verminderen. Volksgezondheidscampagnes die oudere volwassenen onder de aandacht brengen die zich bezighouden met verschillende vormen van lichaamsbeweging, kunnen mythen over leeftijd gerelateerde beperkingen uitdagen.
• Activiteiten aanpassen om inclusief te zijn: Programma's moeten worden ontworpen om tegemoet te komen aan verschillende fitnessniveaus en aanpassingen bieden om activiteiten voor iedereen toegankelijk te maken. Deze aanpak stelt individuen in staat om in hun eigen tempo succes te ervaren, wat kan helpen om negatieve stereotypen over hun capaciteiten te verdrijven.
• Sociale steun en betrokkenheid van de gemeenschap: Sociale omgevingen kunnen de deelname aan fysieke activiteiten beïnvloeden. Oudere volwassenen zullen eerder aan lichaamsbeweging doen als ze zich gesteund voelen door leeftijdsgenoten en instructeurs. Groepsactiviteiten die sociale interactie combineren met lichaamsbeweging kunnen een gastvrije sfeer creëren die oudere volwassenen aanmoedigt om stereotypen uit te dagen en nieuwe vormen van beweging te verkennen.

Os níveis de atividade física nos mais velhos são influenciados por vários fatores psicossociais que afetam tanto o envolvimento como a motivação. Compreender estes fatores é essencial para desenvolver intervenções eficazes que promovam a prática de exercício entre os adultos 55+. Muitas vezes, as pessoas mais velhas têm taxas elevadas de desistência e pouca adesão a programas de treino, principalmente porque sentem baixa auto-eficácia para superar as barreiras que surgem na manutenção de um estilo de vida ativo (Mullen et al., 2013). Diversas teorias sociocognitivas ajudam a explicar as mudanças nos níveis de atividade física, tendo em conta fatores pessoais e ambientais em diferentes grupos populacionais. No entanto, um dos fatores psicossociais que mais influencia os adultos mais velhos é, sem dúvida, o peso dos estereótipos. A ideia de que "o exercício é para jovens" ou que "na velhice já não vale a pena se mexer" pode ser uma barreira invisível, mas muito poderosa, que desmotiva muitos seniores a iniciarem ou manterem uma rotina de atividade física.

Teorias Psicológicas na Promoção da Atividade Física

A Tabela 1 resume as teorias psicológicas mencionadas acima e a sua aplicação na promoção da atividade física em adultos mais velhos. As teorias sócio-cognitivas fornecem informações valiosas sobre como a motivação e a mudança de comportamento podem ser promovidas em adultos mais velhos. Duas estruturas amplamente utilizadas na compreensão da mudança de comportamento de saúde são a Teoria do Comportamento Planeado e o Modelo Transteórico.

A Teoria do Comportamento Planeado sugere que a intenção é o principal fator para prever um comportamento, influenciado por três elementos: a) atitudes em relação ao comportamento, b) normas subjetivas (o que os outros acham do comportamento) e c) controlo comportamental percebido (a perceção de capacidade para realizar o comportamento). Entre os adultos mais velhos, o controlo percebido é, muitas vezes, o fator mais relevante, especialmente devido a limitações físicas ou condições de saúde crónicas. No entanto, aumentar essa perceção de controlo pode ter um grande impacto. Por exemplo, destacar atividades ajustáveis a diferentes capacidades pode fazer com que os seniores se sintam mais confiantes para participar. Um estudo de Conn et al. (2003) revelou que o controlo comportamental percebido, aliado às crenças comportamentais, é um fator crucial na previsão da prática de atividade física em adultos mais velhos. Estes resultados mostram que estratégias que reforcem a perceção de controlo — como oferecer opções adaptadas ou destacar pequenas conquistas — podem ser bastante eficazes para motivar os adultos a praticarem exercício de forma consistente.

O Modelo Transteórico vê a mudança de comportamento como um processo em etapas, que inclui: 1) pré-contemplação, 2) contemplação, 3) preparação, 4) ação e 5) manutenção. As pessoas nem sequer pensam em mudar o seu comportamento estão na fase de pré-contemplação. Por outro lado, quem já passou com sucesso por todas as etapas e conseguiu adotar um novo hábito de forma consistente encontra-se na fase de manutenção. Os adultos mais velhos podem avançar mais lentamente por estas etapas, devido a problemas de saúde ou baixa confiança nas suas capacidades físicas. As intervenções que têm em conta a fase em que o sénior se encontra e que aumentam gradualmente a motivação, com pequenas metas alcançáveis, mostram-se bastante eficazes. Por exemplo, a investigação de Ratz et al. (2020) demonstrou que os efeitos de uma intervenção na atividade física são parcialmente influenciados por melhorias na auto-eficácia, bem como pelo aumento da intenção e do planeamento das ações. Isto sugere que, ao reforçar a confiança dos mais velhos nas suas capacidades, é possível ajudar a ultrapassar barreiras e facilitar a transição para fases mais avançadas do modelo, promovendo mudanças sustentáveis no comportamento.

A Teoria da Seletividade Socioemocional está na base das diferenças de motivação para a atividade física entre adultos mais jovens e mais velhos. Sugere que à medida que as pessoas envelhecem, o seu foco motivacional muda da aquisição de conhecimentos e objetivos orientados para o futuro para a procura de satisfação emocional e objetivos orientados para o presente. Esta teoria tem implicações importantes para a promoção da atividade física em adultos mais velhos. Enquanto os adultos mais jovens podem praticar exercício para obter benefícios para a saúde a longo prazo, os adultos mais velhos são mais susceptíveis de serem motivados por atividades que proporcionam satisfação imediata, ligações sociais ou alívio do stress. Os programas que enfatizam o prazer da atividade física, tais como exercícios de grupo com uma componente social ou atividades realizadas ao ar livre, são provavelmente mais apelativos. Num estudo realizado por Zimmer et al. (2023), os adultos mais velhos que participaram em atividades de grupo relataram níveis mais elevados de motivação e maior adesão em comparação com aqueles que se exercitaram sozinhos, apoiando a ideia de que as interações sociais desempenham um papel fundamental na manutenção da atividade física.

De acordo com a Teoria da Autodeterminação, existem três necessidades psicológicas básicas que impulsionam a motivação: autonomia, competência e relacionamento. No contexto da atividade física, é importante promover a autonomia dando aos praticantes a possibilidade de escolher as suas atividades, promover a competência ajustando os exercícios ao seu nível de aptidão e reforçar o relacionamento através de atividades em grupo. Os adultos mais velhos tendem a preferir exercícios em que sintam uma sensação de domínio — ou seja, que consigam realizar com confiança — e também valorizam atividades que proporcionem interação social. Por isso, os programas de treino devem focar-se em satisfazer estas necessidades, oferecendo várias opções de exercícios e criando oportunidades para o desenvolvimento de competências.

As atividades em grupo são uma ótima forma de aumentar o apoio social, um fator essencial para motivar os adultos 55+ a praticarem atividade física. Esse apoio pode vir da família, de amigos ou de grupos organizados, proporcionando incentivo, responsabilidade e convívio. Pesquisas indicam que os idosos que sentem um apoio social mais forte têm maior probabilidade de participar regularmente em exercícios físicos (Zimmer et al., 2023). Além disso, o apoio social ajuda a reduzir barreiras, como o medo de lesões, ao criar uma sensação de segurança. Saber que estão acompanhados por pessoas que partilham objetivos semelhantes faz com que os séniores se sintam mais confiantes e à vontade para continuarem ativos. Assim, as atividades em grupo não só tornam o exercício mais divertido e envolvente, como também promovem um ambiente positivo que favorece a adesão a longo prazo.

Estereótipos e o Impacto na Atividade Física

As limitações de funcionalidade representam um obstáculo importante para a vida independente dos adultos mais velhos. Muitos enfrentam dificuldades em realizar tarefas do dia a dia devido a restrições físicas ou cognitivas, o que pode afetar gravemente a sua qualidade de vida. Além disso, o estilo de vida dos seniores é frequentemente influenciado por perceções e estereótipos negativos sobre o envelhecimento, que podem estar profundamente enraizados na sociedade. A idade superior a 65 anos é uma fase marcada pela reforma e pela redução das obrigações diárias, o que traz muito mais tempo livre. Este tempo pode ser usado de forma positiva, por exemplo, para praticar atividades físicas de que gostem ou para assumir novos papéis sociais. No entanto, os estereótipos negativos relacionados com o envelhecimento podem empurrar os mais velhos na direção oposta, levando-os a reduzir drasticamente a sua atividade social e física. Em vez de se envolverem em novas experiências, correm o risco de se isolarem e abandonarem os papéis sociais, o que pode prejudicar a sua saúde mental e física. A Tabela 2 apresenta os estereótipos mais comuns sobre o envelhecimento e propõe estratégias práticas para combatê-los, ajudando os seniores a manterem-se ativos, envolvidos e motivados.

Um estereótipo habitual é o de que os adultos mais velhos são "frágeis" ou "fisicamente fracos". Estas crenças podem fomentar uma "cultura de comportamento sedentário", em que os indivíduos mais velhos evitam a atividade física devido ao medo de lesões ou à perceção de que o exercício não é "adequado" para a sua idade. Esta situação pode levar a um ciclo de inatividade, em que a falta de atividade física resulta numa diminuição da capacidade física, reforçando ainda mais o estereótipo e aumentando o medo de lesões. A investigação indica que os adultos mais velhos interiorizam frequentemente estes estereótipos, o que pode levar a "profecias auto-realizáveis". Por exemplo, Levy et al. (2002) descobriram que os idosos que tinham crenças negativas sobre o envelhecimento eram mais propensos a sofrer declínio funcional ao longo do tempo. Abordar estes estereótipos é essencial para encorajar os adultos mais velhos a permanecerem ativos e a ultrapassarem preconceitos sobre as suas capacidades. 

Outro estereótipo prevalecente é a noção de que certos tipos de atividade física não são adequados para os adultos mais velhos, que devem antes concentrar-se em atividades "suaves" ou "relaxantes". Embora os exercícios de baixo impacto, como caminhadas, alongamentos e ioga, possam ser benéficos, esta mentalidade pode desencorajar os indivíduos de participarem em formas de exercício mais intensas ou variadas, como o treino de força ou as atividades aeróbicas. No entanto, os estudos demonstraram que os idosos podem participar de forma segura e eficaz em atividades de maior intensidade quando estas são devidamente adaptadas. Por exemplo, o treino de resistência tem demonstrado melhorar a massa muscular e a capacidade funcional mesmo em adultos com mais de 70 anos (Fiatarone et al., 1990).

Os estereótipos relacionados com o género também influenciam os comportamentos de atividade física dos adultos mais velhos. As mulheres mais velhas podem enfrentar preconceitos sociais que as afastam de certas atividades, como o levantamento de pesos, que são vistas como "masculinas". Da mesma forma, os homens mais velhos podem sentir-se menos inclinados a participar em atividades como o ioga ou a dança, que são frequentemente consideradas como "femininas". Estas crenças podem limitar o leque de atividades em que os adultos mais velhos se sentem confortáveis. Para lidar com os estereótipos de género, é necessário promover a inclusão em todas as formas de atividade física e realçar que o exercício pode ser adaptado às necessidades individuais, independentemente do sexo. Os programas comunitários que realçam os diversos benefícios de várias atividades para homens e mulheres podem ajudar a quebrar estas barreiras.

Os estereótipos sobre o envelhecimento e a atividade física podem influenciar de forma significativa o comportamento e a saúde dos adultos 55+. Essas crenças negativas podem limitar o interesse e a confiança em praticar exercício físico, o que afeta diretamente a sua qualidade de vida. No entanto, ao reconhecer e abordar estes estereótipos, é possível criar ambientes de apoio que ofereçam diversas opções de atividade física adaptadas às necessidades e capacidades individuais. Os profissionais do desporto têm um papel importante em ajudar os adultos mais velhos a superar barreiras, promovendo uma abordagem positiva e incentivando-os a permanecerem ativos. Criar programas inclusivos e acessíveis pode motivá-los a adotar um estilo de vida mais saudável e agradável. A seguir, apresentamos estratégias comuns que ajudam a desafiar os estereótipos sobre o envelhecimento e a incentivar os séniores a manterem-se envolvidos em práticas de atividade física:

Estratégias para Lidar com os Estereótipos

• Educação e Conscientização: os programas de educação que enfatizam os benefícios da atividade física para os adultos de todas as idades e capacidades podem ajudar a reduzir o impacto dos estereótipos. As campanhas de saúde pública que mostram adultos mais velhos que praticam diversas formas de exercício podem ajudar a dismistificar as ideias sobre as limitações relacionadas com a idade.
• Adaptação das Atividades Para Serem Inclusivas: os programas devem ser concebidos para atender a diferentes níveis de condição física e oferecer adaptações para tornar as atividades acessíveis a todos. Esta abordagem permite que os indivíduos consigam fazer os exercícios ao seu próprio ritmo, o que pode ajudar a dissipar estereótipos negativos sobre as suas capacidades.
• Contacto Social e Envolvimento do Grupo: os ambientes sociais podem influenciar a participação na atividade física. É mais provável que os adultos mais velhos pratiquem exercício se se sentirem apoiados por colegas e treinadores. As atividades de grupo que combinam interação social com exercício físico podem criar uma atmosfera acolhedora que encoraja os adultos mais velhos a ultrapassar os estereótipos e a explorar novas formas de movimento.

A Tabela 3 apresenta várias intervenções de atividade física que visam não apenas motivar os adultos mais velhos a adotarem um estilo de vida mais ativo, mas também desconstruir os estereótipos associados ao envelhecimento.

Estas intervenções são projetadas para aumentar a confiança dos seniores nas suas capacidades, proporcionar um ambiente acolhedor e inclusivo e mostrar que a atividade física é benéfica e acessível em qualquer idade.

Τα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας επηρεάζονται από μια σειρά ψυχοκοινωνικών παραγόντων που επηρεάζουν τη δέσμευση και τα κίνητρα. Η κατανόηση αυτών των παραγόντων είναι ζωτικής σημασίας για το σχεδιασμό αποτελεσματικών παρεμβάσεων για την προώθηση της σωματικής δραστηριότητας μεταξύ των ηλικιωμένων. Οι ηλικιωμένοι συχνά έχουν υψηλά ποσοστά εγκατάλειψης και μη συμμόρφωσης σε διαφορετικά προγράμματα άσκησης λόγω της χαμηλότερης αυτο-αποτελεσματικότητας στην υπέρβαση των εμποδίων για τη διατήρηση ενός σωματικά ενεργού τρόπου ζωής (Mullen et al., 2013). Αρκετές κοινωνικο-γνωστικές θεωρίες εξηγούν θετικές ή αρνητικές αλλαγές στη συμπεριφορά της σωματικής δραστηριότητας, λαμβάνοντας υπόψη περιβαλλοντικές ή προσωπικές μεταβλητές σε διαφορετικούς πληθυσμούς. Φαίνεται, ωστόσο, ότι ένας άλλος σημαντικός ψυχοκοινωνικός παράγοντας που μπορεί να επηρεάσει τη σωματική δραστηριότητα σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας είναι τα στερεότυπα.

Ψυχολογικές θεωρίες στην προώθηση της σωματικής δραστηριότητας

Ο Πίνακας 1 συνοψίζει τις ψυχολογικές θεωρίες που αναφέρθηκαν παραπάνω και την εφαρμογή τους στην προώθηση της σωματικής δραστηριότητας σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας. Οι κοινωνικο-γνωστικές θεωρίες παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για το πώς τα κίνητρα και η αλλαγή συμπεριφοράς μπορούν να προωθηθούν σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας. Δύο ευρέως χρησιμοποιούμενα πλαίσια για την κατανόηση της αλλαγής συμπεριφοράς υγείας είναι η Θεωρία της Προγραμματισμένης Συμπεριφοράς και το Διαθεωρητικό Μοντέλο.

Η Θεωρία της Προγραμματισμένης Συμπεριφοράς υποθέτει ότι η πρόθεση είναι ο πρωταρχικός προγνωστικός παράγοντας της συμπεριφοράς, που επηρεάζεται από τρεις παράγοντες: α) στάσεις απέναντι στη συμπεριφορά, β) τους υποκειμενικούς κανόνες και γ) τον αντιλαμβανόμενο έλεγχο της συμπεριφοράς. Για τους ηλικιωμένους, ο αντιληπτός έλεγχος συμπεριφοράς είναι συχνά ένας σημαντικός παράγοντας λόγω φυσικών περιορισμών ή χρόνιων παθήσεων. Ωστόσο, η ενίσχυση των αντιλήψεων για έλεγχο, όπως δίνοντας έμφαση σε δραστηριότητες που φιλοξενούν διάφορα επίπεδα ικανότητας, μπορεί να βελτιώσει τη δέσμευση. Για παράδειγμα, μια μελέτη των Conn et al. (2003) διαπίστωσε ότι ο αντιληπτός έλεγχος συμπεριφοράς, μαζί με τις πεποιθήσεις για τη συμπεριφορά, παίζει σημαντικό ρόλο στην πρόβλεψη της συμπεριφοράς σωματικής δραστηριότητας. Τα ευρήματα δείχνουν ότι οι στρατηγικές για την ενίσχυση του αντιληπτού ελέγχου μπορούν να προωθήσουν αποτελεσματικά την άσκηση μεταξύ των ηλικιωμένων.

Το Διαθεωρητικό Μοντέλο αντιλαμβάνεται την αλλαγή συμπεριφοράς ως μια διαδικασία μέσω σταδίων: 1) προσυλλογισμός, 2) συλλογισμός, 3) προετοιμασία, 4) δράση και 5) διατήρηση. Οι άνθρωποι που δεν σκέφτονται καν να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους βρίσκονται στο στάδιο του προσυλλογισμού. Οι άνθρωποι που έχουν περάσει επιτυχώς από όλα τα στάδια έχουν αλλάξει τη συμπεριφορά τους και βρίσκονται στο στάδιο της διατήρησης. Οι ηλικιωμένοι μπορεί να κινούνται πιο αργά μέσα από αυτά τα στάδια λόγω συσσωρευμένων ανησυχιών για την υγεία ή χαμηλότερης εμπιστοσύνης στις σωματικές τους ικανότητες. Προσαρμοσμένες παρεμβάσεις που αναγνωρίζουν το τρέχον στάδιο ετοιμότητάς τους και σταδιακά δημιουργούν κίνητρα μέσω μικρών, εφικτών στόχων, έχουν δείξει αποτελεσματικότητα. Για παράδειγμα, έρευνα των Ratz et al. (2020) έδειξε ότι οι επιδράσεις διαδικτυακών παρεμβάσεων στο στάδιο της σωματικής δραστηριότητας εν μέρει διαμεσολαβούνταν από αλλαγές στην αυτο-αποτελεσματικότητα ως προς τα καθήκοντα, την πρόθεση και τον σχεδιασμό δράσης.

Σύμφωνα με τη θεωρία της αυτοδιάθεσης, τρεις βασικές ψυχολογικές ανάγκες οδηγούν σε κίνητρα: αυτονομία, ικανότητα και σύνδεση με άλλους. Στο πλαίσιο της σωματικής δραστηριότητας, η προώθηση της αυτονομίας μέσω της επιλογής, η προώθηση της ικανότητας μέσω της αντιστοίχισης δραστηριοτήτων με τα επίπεδα δεξιοτήτων και η ενίσχυση της σύνδεσης με τους άλλους μέσω ομαδικών ασκήσεων μπορούν να αυξήσουν σημαντικά τη συμμετοχή. Οι ηλικιωμένοι συχνά προτιμούν δραστηριότητες όπου αισθάνονται μια αίσθηση κυριαρχίας και απολαμβάνουν δραστηριότητες που επιτρέπουν την κοινωνική αλληλεπίδραση. Ως εκ τούτου, τα προγράμματα θα πρέπει να στοχεύουν στην κάλυψη αυτών των αναγκών προσφέροντας μια σειρά επιλογών και ευκαιριών για ανάπτυξη δεξιοτήτων.

Η θεωρία της κοινωνικοσυναισθηματικής επιλεκτικότητας υποστηρίζει τις διαφορές στα κίνητρα για σωματική δραστηριότητα μεταξύ νεότερων και μεγαλύτερων ενηλίκων. Υποδηλώνει ότι καθώς οι άνθρωποι γερνούν, η κινητήρια εστίασή τους μετατοπίζεται από την απόκτηση γνώσεων και στόχων προσανατολισμένων στο μέλλον στην αναζήτηση συναισθηματικής ικανοποίησης και στόχων προσανατολισμένων στο παρόν. Αυτή η θεωρία έχει σημαντικές επιπτώσεις στην προώθηση της σωματικής δραστηριότητας σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας. Ενώ οι νεότεροι ενήλικες μπορούν να συμμετάσχουν σε άσκηση για μακροπρόθεσμα οφέλη για την υγεία, οι ηλικιωμένοι είναι πιο πιθανό να παρακινούνται από δραστηριότητες που παρέχουν άμεση ευχαρίστηση, κοινωνικές συνδέσεις ή ανακούφιση από το άγχος. Τα προγράμματα που δίνουν έμφαση στην απόλαυση της σωματικής δραστηριότητας, όπως οι ομαδικές ασκήσεις με κοινωνική συνιστώσα ή οι δραστηριότητες που διεξάγονται σε ένα γραφικό υπαίθριο περιβάλλον, είναι πιθανό να είναι πιο ελκυστικά. Σε μια μελέτη των Zimmer et al. (2023), οι ηλικιωμένοι που συμμετείχαν σε ομαδικές δραστηριότητες ανέφεραν υψηλότερα επίπεδα κινήτρων και μεγαλύτερη προσκόλληση σε σύγκριση με εκείνους που ασκούνταν μόνοι, υποστηρίζοντας την ιδέα ότι οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στη διατήρηση της σωματικής δραστηριότητας.

Οι ομαδικές δραστηριότητες μπορούν επίσης να ενισχύσουν την κοινωνική υποστήριξη, η οποία αποτελεί σημαντικό παράγοντα που επηρεάζει τη σωματική δραστηριότητα σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας. Μπορεί να προέρχεται από την οικογένεια, τους φίλους ή τις οργανωμένες ομάδες, παρέχοντας ενθάρρυνση, υπευθυνότητα και συντροφικότητα. Η έρευνα δείχνει ότι οι ηλικιωμένοι που αντιλαμβάνονται υψηλότερα επίπεδα κοινωνικής υποστήριξης είναι πιο πιθανό να συμμετέχουν σε σωματικές δραστηριότητες (Zimmer et al., 2023). Η κοινωνική υποστήριξη μπορεί επίσης να μετριάσει τα εμπόδια, όπως ο φόβος τραυματισμού, ενισχύοντας την αίσθηση ασφάλειας μέσω της ομαδικότητας.

Στερεότυπα και ο αντίκτυπός τους στη σωματική δραστηριότητα σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας

Οι περιορισμοί της λειτουργικότητας αποτελούν εμπόδιο στην ανεξάρτητη διαβίωση των ηλικιωμένων που αδυνατούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της καθημερινής ζωής λόγω σωματικών ή γνωστικών περιορισμών και αναπηρίας. Ο τρόπος ζωής ενός ηλικιωμένου ατόμου διαμορφώνεται επίσης από τις αντιλήψεις και τα στερεότυπα σχετικά με τη γήρανση που μπορεί να επικρατούν στην κοινωνία στην οποία ζουν. Η ηλικία άνω των 65 ετών είναι μια περίοδος ζωής με πολύ περισσότερο ελεύθερο χρόνο, καθώς σηματοδοτεί τη φάση της συνταξιοδότησης και τη σταδιακή μετάβαση σε μια ζωή με πολύ λιγότερες υποχρεώσεις. Ένα ηλικιωμένο άτομο θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει αυτόν τον ελεύθερο χρόνο για σωματικές δραστηριότητες που απολαμβάνει ή για να υιοθετήσει νέους κοινωνικούς ρόλους. Ωστόσο, τα αρνητικά κοινωνικά στερεότυπα σχετικά με τη γήρανση μπορεί να οδηγήσουν προς την αντίθετη κατεύθυνση, προκαλώντας το ηλικιωμένο άτομο να περιορίσει τόσο την κοινωνική όσο και τη σωματική του δραστηριότητα και αντί να υιοθετήσει νέους ρόλους, μπορεί να καταλήξει να αποσυρθεί εντελώς από τους κοινωνικούς ρόλους. Ο πίνακας 2 συνοψίζει τα κοινά στερεότυπα και τις τυπικές στρατηγικές για την αντιμετώπισή τους.

Ένα κοινό στερεότυπο είναι ότι οι ηλικιωμένοι είναι «ευάλωτοι» ή «σωματικά αδύναμοι». Τέτοιες πεποιθήσεις μπορούν να προωθήσουν μια «κουλτούρα καθιστικής συμπεριφοράς», όπου τα ηλικιωμένα άτομα αποφεύγουν τη σωματική δραστηριότητα λόγω φόβου τραυματισμού ή αντίληψης ότι η άσκηση «δεν είναι κατάλληλη» για την ηλικία τους. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε έναν κύκλο αδράνειας, όπου η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας οδηγεί σε μειωμένη φυσική κατάσταση, ενισχύοντας περαιτέρω το στερεότυπο και αυξάνοντας τον φόβο τραυματισμού.

Μία έρευνα δείχνει ότι οι ηλικιωμένοι συχνά εσωτερικεύουν αυτά τα στερεότυπα, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε «αυτοεκπληρούμενες προφητείες». Για παράδειγμα, οι Levy et al. (2002) διαπίστωσαν ότι οι ηλικιωμένοι που είχαν αρνητικές πεποιθήσεις σχετικά με τη γήρανση ήταν πιο πιθανό να βιώσουν λειτουργική παρακμή με την πάροδο του χρόνου. Η αντιμετώπιση αυτών των στερεοτύπων είναι απαραίτητη για την ενθάρρυνση των ηλικιωμένων να παραμείνουν ενεργοί και να αμφισβητήσουν τις προκαταλήψεις σχετικά με τις ικανότητές τους.

Ένα άλλο επικρατέστερο στερεότυπο είναι η αντίληψη ότι ορισμένοι τύποι σωματικής δραστηριότητας δεν είναι κατάλληλοι για ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας, οι οποίοι θα πρέπει αντ 'αυτού να επικεντρωθούν σε «ήπιες» ή «αποκαταστατικές» δραστηριότητες. Ενώ οι ασκήσεις χαμηλής πρόσκρουσης όπως το περπάτημα, το τέντωμα και η γιόγκα μπορεί να είναι ευεργετικές, αυτή η νοοτροπία μπορεί να αποθαρρύνει τους ηλικιωμένους από τη συμμετοχή σε πιο έντονες ή ποικίλες μορφές άσκησης, όπως η προπόνηση δύναμης ή οι αερόβιες δραστηριότητες. Ωστόσο, μελέτες έχουν δείξει ότι οι ηλικιωμένοι μπορούν να συμμετάσχουν με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα σε δραστηριότητες υψηλότερης έντασης όταν αυτές προσαρμόζονται κατάλληλα. Για παράδειγμα, η προπόνηση με αντιστάση έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει τη μυϊκή μάζα και τη λειτουργική ικανότητα ακόμη και σε ενήλικες άνω των 70 ετών (Fiatarone et al., 1990).

Τα στερεότυπα που σχετίζονται με το φύλο επηρεάζουν επίσης τις συμπεριφορές σωματικής δραστηριότητας σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας. Οι ηλικιωμένες γυναίκες μπορεί να αντιμετωπίσουν κοινωνικές προσδοκίες που τις απομακρύνουν από ορισμένες δραστηριότητες, όπως η άρση βαρών, που θεωρούνται «ανδρίκιες». Ομοίως, οι ηλικιωμένοι άνδρες μπορεί να αισθάνονται λιγότερο διατεθειμένοι να συμμετάσχουν σε δραστηριότητες όπως η γιόγκα ή ο χορός, οι οποίες συχνά χαρακτηρίζονται στερεότυπα ως «γυναικείες». Τέτοιες πεποιθήσεις μπορούν να περιορίσουν το φάσμα των δραστηριοτήτων στις οποίες οι ηλικιωμένοι αισθάνονται άνετα να συμμετάσχουν. Η αντιμετώπιση των στερεοτύπων φύλου απαιτεί την προώθηση της συμμετοχικότητας σε όλες τις μορφές σωματικής δραστηριότητας και την έμφαση στο γεγονός ότι η άσκηση μπορεί να προσαρμοστεί για να καλύψει τις ατομικές ανάγκες, ανεξάρτητα από το φύλο. Τα κοινοτικά προγράμματα που υπογραμμίζουν τα ποικίλα οφέλη των διαφόρων δραστηριοτήτων τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες μπορούν να βοηθήσουν στην άρση αυτών των εμποδίων.

Τα στερεότυπα σχετικά με τη γήρανση και τη σωματική δραστηριότητα μπορούν να έχουν βαθύ αντίκτυπο στη συμπεριφορά και την υγεία των ηλικιωμένων. Αντιμετωπίζοντας αυτά τα στερεότυπα και δημιουργώντας υποστηρικτικά περιβάλλοντα που προωθούν ποικίλες μορφές σωματικής δραστηριότητας, οι επαγγελματίες μπορούν να βοηθήσουν τους ηλικιωμένους να ξεπεράσουν τα εμπόδια και να ζήσουν πιο δραστήριες και ικανοποιητικές ζωές. Ακολουθούν τυπικές στρατηγικές που θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν τα στερεότυπα του ηλικιακού ρατσισμού, ενώ ο Πίνακας 3 περιλαμβάνει παρεμβάσεις σωματικής δραστηριότητας που θα πρέπει όχι μόνο να παρακινούν τους ηλικιωμένους να συμμετέχουν σε σωματική δραστηριότητα, αλλά και να αντιμετωπίζουν τα παραπάνω στερεότυπα.

Στρατηγικές για την αντιμετώπιση των στερεοτύπων

• Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση: Τα εκπαιδευτικά προγράμματα που δίνουν έμφαση στα οφέλη της σωματικής δραστηριότητας για τους ηλικιωμένους όλων των ηλικιών και ικανοτήτων μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση των επιπτώσεων των στερεοτύπων. Οι εκστρατείες δημόσιας υγείας που παρουσιάζουν ηλικιωμένους να συμμετέχουν σε διάφορες μορφές άσκησης μπορούν να αμφισβητήσουν τους μύθους σχετικά με τους περιορισμούς που σχετίζονται με την ηλικία. limitations.
• Προσαρμογή των δραστηριοτήτων ώστε να είναι χωρίς αποκλεισμούς: Τα προγράμματα θα πρέπει να σχεδιάζονται έτσι ώστε να καλύπτουν διαφορετικά επίπεδα φυσικής κατάστασης και να προσφέρουν τροποποιήσεις για να κάνουν τις δραστηριότητες προσβάσιμες σε όλους. Αυτή η προσέγγιση επιτρέπει στα άτομα να βιώσουν την επιτυχία με το δικό τους ρυθμό, γεγονός που μπορεί να βοηθήσει στη κατάρριψη των αρνητικών στερεοτύπων σχετικά με τις ικανότητές τους.
• Κοινωνική υποστήριξη και συμμετοχή στην κοινότητα: Τα κοινωνικά περιβάλλοντα μπορούν να επηρεάσουν τη συμμετοχή στη σωματική δραστηριότητα. Οι ηλικιωμένοι είναι πιο πιθανό να συμμετάσχουν σε άσκηση εάν αισθάνονται ότι υποστηρίζονται από συνομηλίκούς τους και εκπαιδευτές. Οι ομαδικές δραστηριότητες που συνδυάζουν την κοινωνική αλληλεπίδραση με τη σωματική άσκηση μπορούν να δημιουργήσουν μια φιλόξενη ατμόσφαιρα που ενθαρρύνει τους ηλικιωμένους να αμφισβητήσουν τα στερεότυπα και να εξερευνήσουν νέες μορφές κίνησης.